De bombardementen van Hiroshima en Nagasaki met atoombommen in augustus 1945 markeerden het einde van de Tweede Wereldoorlog.
Het was ook het begin van het kernwapentijdperk.
De VS en de Sovjet-Unie hanteerden een beleid van wederzijds verzekerde vernietiging (Mutually Assured Destruction) ook wel “MAD” genoemd. Over en weer wisten ze waar ze aan toe waren. Als het ene land kernwapens zou gebruiken tegen de ander, zou die zo snel mogelijk met kernwapens terugslaan.
Verkeerde waarnemingen, valse alarmen, miscommunicatie en technische storingen leidden tot uiterst gevaarlijke situaties. De wereld ontsnapte negen keer aan een kernoorlog in bijna 60 jaar.
1. De maan wordt aangezien voor raketten, 5 oktober 1960
De radar werd één van de belangrijkste hulpmiddelen in het atoomtijdperk. Ze moesten nucleaire grootmachten waarschuwen voor een raketaanval. De Verenigde Staten bouwden radarstations over de hele wereld en hoopten daarmee binnenkomende Sovjet-raketten vroegtijdig te kunnen detecteren, het land te waarschuwen voor de aanval en de president in staat te stellen te reageren.
Op 5 oktober 1960 werd een dergelijke waarschuwing gegeven door een nieuw gebouwd radarstation voor vroegtijdige waarschuwing in Thule, Groenland (nu Qaanaaq genoemd). Het station 'zag' tientallen raketten die de VS binnen twintig minuten zou kunnen bereiken.
Er ontstond paniek op het North American Aerospace Defense Command (NORAD)-hoofdkwartier in Colorado. Het hoogste alarmniveau werd van kracht.
Gezond verstand nam de overhand. De Amerikanen realiseerden zich dat Sovjet-premier Nikita Chroesjtsjov op dat moment op bezoek was in New York. Juist dan aanvallen zou toch vreemd zijn. Uit een later onderzoek bleek dat de radar de boven Noorwegen opstijgende maan voor Sovjetraketten had aangezien.
2. Eén schakelaartje legt communicatie lam, 24 november 1961
De kans dat de communicatie met Thule en ook met NORAD zou uitvallen door een technische storing was zeer klein, daarom dacht de SAC dacht dat er een aanval gaande was.
De hele SAC-alarmmacht werd bevolen zich voor te bereiden om op te stijgen. Een crisis werd afgewend toen een Amerikaanse bommenwerper contact wist te maken met Thule en bevestigde dat er geen aanval plaatsvond.
Later werd ontdekt dat één enkele storingsschakelaar erin slaagde alle communicatie, zelfs de noodhotlines, tussen SAC, Thule en NORAD uit te schakelen.
3. Beer zorgt voor paniek tijdens Cuba-crisis, 25 oktober 1962
De Cubaanse raketcrisis was misschien wel de grootste nucleaire dreiging tot nu toe. Deze crisis, die dertien dagen duurde, telde vier incidenten. De eerste vond op 25 oktober 1962 plaats.
Tijdens de crisis waren de spanningen al hoog en werd het Amerikaanse leger ingeschaald op DEFCON 3, twee stappen verwijderd van DEFCON1, de hoogste staat van paraatheid die bijvoorbeeld geldt tijdens een atoomoorlog.
Vlak na middernacht op 25 oktober zag een bewaker van het Duluth Sector Direction Center in Minnesota een figuur die probeerde over het hek van de faciliteit te klimmen. De bewaker vermoedde dat het om een Sovjet-saboteur ging, schoot op de figuur en activeerde het sabotagealarm.
Het luchtalarm ging af op alle vliegbases in de omgeving. Piloten op Volk Field in naburige Wisconsin raakten in paniek, omdat ze wisten dat dit geen oefeningssituatie kon zijn, het was immers DEFCON 3.
De piloten kregen orders om in hun met kernwapens bewapende toestellen F-106A te stappen. Ze waren al aan taxiën op de baan toen ze door kregen dat het loos alarm was. Ze werden tegengehouden door een auto die naar het vliegveld was gereden om de piloten te vertellen dat ze moesten stoppen.
En de indringer van het Duluth Sector Direction Center? Het bleek een beer te zijn.
4. Russische onderzeeër lanceert bijna een nucleaire torpedo, 27 oktober 1962
Foto: Sovjet-onderzeeër B-59 aan de oppervlakte, met daarboven een helikopter van de Amerikaanse marine, in de Caraïbische Zee bij Cuba, 29 oktober 1962. bron: Wikimedia commons.
Waarschijnlijk de gevaarlijkste dag in de geschiedenis, 27 oktober 1962. Met twee verontrustende voorvallen op één dag.
In de ochtend van 27 oktober schoten de Sovjets een Amerikaans U-2F verkenningsvliegtuig neer toen het toestel over Cuba vloog. De piloot kwam om het leven, waardoor de spanningen opliepen tot het hoogste punt.
Later ontdekten de Amerikanen een Sovjet-onderzeeër, de B-59. Het schip probeerde de blokkade te doorbreken die de Amerikaanse marine rond Cuba had ingesteld. De destroyer USS Beale liet oefen dieptebommen vallen in een poging de onderzeeër naar de oppervlakte te laten komen.
De gezagvoerder van de B-59, Valentin Savitsky, dacht dat de onderzeeër werd aangevallen en beval de nucleaire torpedo van de onderzeeër voor te bereiden voor lancering bij het vliegdekschip USS Randolf.
Alle drie de hoge officieren aan boord van de B-59 moesten instemmen met de lancering. Gelukkig was B-59's tweede bevelhebber, Vasili Arkhipov, het niet eens met zijn twee andere bevelhebbers. Hij overtuigde de kapitein ervan om naar boven te komen en orders uit Moskou af te wachten.
5. De Amerikaanse luchtmacht stuurt gewapende nucleaire strijders, 27 oktober 1962
Op dezelfde dag breekt bijna de Derde Wereldoorlog uit door piloten van de Amerikaanse luchtmacht. Zij vliegen boven de Beringzee, het water tussen Alaska en Rusland.
Een U-2 verkenningsvliegtuig van de Amerikaanse luchtmacht was op weg naar de Noordpool op een verkenningsmissie. Het spionagetoestel vloog per ongeluk het Sovjet-luchtruim in. Het raakte van de route en vloog 90 minuten in Russisch gebied voordat het oostwaarts draaide om het gebied uit te gaan.
Rusland stuurde ten minste zes MiG gevechtsvliegtuigen om de Amerikaanse binnendringer, de U-2 neer te schieten. Het strategische luchtcommando van de Verenigde Staten, dat zich zorgen maakte nog een U-2 te verliezen, stuurde F-102 Delta Daggers, bewapend met nucleaire Falcon luchtdoelraketten om de U-2 op te halen.
Toen minister van Defensie Robert McNamara hoorde van de situatie, schreeuwde hij naar verluidt "dit betekent oorlog met de Sovjet-Unie"!
Gelukkig kwamen de Amerikaanse F-102's de Russische MiG's niet tegen, ze begeleidden ze de U-2 veilig terug naar Alaska.
6. Radar operatoren in verwarring over onbekende satelliet, 28 oktober 1962
Een dag na de incidenten met een onderzeeër en een U-2 meldden radaroperatoren in Moorestown, New Jersey, aan het hoofdkwartier van NORAD dat kernraketten uit de Sovjet-Unie op weg waren. Twee minuten later zouden ze in de buurt van Tampa, Florida toeslaan.
Het was 9 uur in de ochtend. Heel NORAD werd onmiddellijk gewaarschuwd en opgedragen om te reageren, maar de tijd verstreek zonder raketinslagen. NORAD besloot tegenacties even uit te stellen.
Later kwam naar voren dat de Moorestown radaronderzoekers in de war waren, omdat de faciliteit een test tape die een raketlancering vanuit Cuba simuleerde toen er onverwacht een satelliet aan de horizon verscheen.
Op dat moment waren er geen extra radars in gebruik en de exploitanten van Moorestown werden er niet van op de hoogte gesteld dat de satelliet inkomende was omdat de faciliteit die dergelijke operaties verwerkte andere werkzaamheden verrichtte die verband hielden met de situatie in Cuba.
7. Een oefening wordt bijna echt, 9 november 1979
Op 9 november 1979 om 3.00 uur gingen waarschuwingslampjes op de computers van het NORAD HQ aan. Ze waarschuwden dat duizenden kernraketten vanaf Sovjet-onderzeeërs gelanceerd waren en naar de VS gingen.
SAC werd onmiddellijk gewaarschuwd. Atoombommenwerpers waren bezig met de voorbereidingen voor de start.
De National Emergency Airborne Command Post, het vliegtuig dat de president zou moeten meenemen tijdens een nucleaire aanval steeg op. De commandopost is bedoeld om ervoor te zorgen dat het vanuit de lucht het commando kan voeren over het nucleaire arsenaal. Maar president Jimmy Carter was niet aan boord.
Zbigniew Brzezinski, nationaal veiligheidsadviseur, wist dat de beslissing van de president ergens tussen de drie en zeven minuten duurde en besloot daarom om Carter niet te vertellen en er absoluut zeker van te zijn dat er een reële dreiging was.
Zes minuten van extreme bezorgdheid gingen voorbij, en satellieten bevestigden dat er geen aanval plaatsvond. Later bleek dat een technicus per ongeluk een oefenbandje had geplaatst dat een dergelijk scenario simuleerde in een van de computers.
Marshall Shulman, toen een hooggeplaatste adviseur van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken, zei naar verluidt in een top secret-brief dat "dergelijke valse waarschuwingen niet zelden voorkomen. Er is een zelfgenoegzaamheid in de omgang met die gevallen van vals alarm die mij stoort."
8. Een Sovjet-kolonel waagt de grootste gok in de geschiedenis (26 september 1983)
Vlak na middernacht op 26 september 1983 kregen Sovjet satellietonderzoekers in de bunker Serpukhov-15 net ten zuiden van Moskou een waarschuwing. De VS zouden een US Minuteman-kernraket hebben gelanceerd. Later werden nog vier raketten ontdekt.
De spanningen tussen de VS en de Sovjet-Unie waren eerder die maand gespannen, toen de Sovjets Koreaanse lijnvlucht 007 in de buurt van Sakhalin Island neerstortten, waarbij alle 269 mensen aan boord omkwamen - onder hen het Amerikaanse Congreslid Larry McDonald.
De bevelhebber van de bunker, Stanislav Petrov, moest zijn superieuren op de hoogte brengen van de lanceringen, zodat een passend antwoord kon worden gegeven. Volgens het toenmalige Sovjet-beleid zou een totale vergeldingsactie volgen.
Petrov wist dit en besloot zijn oversten niet te informeren. "Het enige wat ik hoefde te doen was naar de telefoon te reiken; de directe lijn naar onze topcommandanten te brengen.' Maar Petrov kon zich er niet toe brengen.
Hij redeneerde dat als de VS de Sovjet-Unie met kernwapens zouden toeslaan, ze honderden raketten zouden sturen, niet slechts vijf. Of hij gelijk had kon hij niet weten. Zat hij fout dan zouden Amerikaanse atoombommen Russische grondgebied snel raken. Petrov's keuze zijn superieuren niet te informeren is waarschijnlijk een van de grootste gokken in de menselijke geschiedenis geweest.
Na 23 minuten werd Petrov's theorie dat het een vals alarm was bevestigd. Later werd ontdekt dat een Sovjet-satelliet zonlicht dat van de bovenkant van wolken weerkaatst voor raketten had aangezien.
9. Nucleaire zorgen blijven na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie, 25 januari 1995
Vier jaar na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie begon Boris Jeltsin, de eerste president van de Russische Federatie, bijna een kernoorlog.
De Russische radar nam de lancering van een raket waar. Het leek op een Amerikaanse Trident-raket die vanuit onderzeeër gelanceerd kon worden, vlakbij de Noorse kust.
De ontdekte raket was eigenlijk een Noorse wetenschappelijke raket van Black Brant om het Noorderlicht te bestuderen. De Noorse autoriteiten hadden het Kremlin in kennis gesteld van de lancering, maar de Russische radaronderzoekers hadden daar geen melding van gekregen.
Jeltsin kreeg de Cheget, de Russische versie van de nucleaire aktentas (ook wel voetbal genoemd), met daarin de lanceringscodes voor Ruslands raketarsenaal. Ook de Russische onderzeeërs werden op de hoogte gebracht.
Jeltsins geloofde dat het vals alarm moest zijn. Kort daarna bevestigden Russische satellieten dat er geen activiteiten plaatsvonden vanuit raketlocaties in de VS.